Ceviz Budama Tekniği
Meyve ağaçlarının düzgün ve sağlam bir taç oluşturması, uzun süre iyi ve bol ürün vermesi amacıyla
ağaçların toprak üstü organlarına uygulanan kesme, bükme, tomurcuk, sürgün ve yaprak alma işlemlerinin
tümüne budama denir. verimsizleşen ağaçların yeniden verimli hale getirilmesini sağlamak.
Budanmayan ağaçlarda;
*Taç düzensiz gelişir,
*Verim fazlası nedeniyle dallar kırılır,
*Küçük ve verimsiz meyve oluşur,
*Sık dallanma sonucu iç kısımdaki dallar ışık almaz,
*Verim fazlalığından kısa sürede düşer,
*Periyodiklik ( ürün bir yıldır var, bir yıldır yok) görülüyor.
Budamanın Faydaları
*Gövdedeki ana dalların sayısı ve dağılımı, meyve ağaçlarının sağlam, düzenli ve dengeli bir taç
oluşturmasını sağlayacak şekilde düzenlenir.
* Meyve ağaçlarının en kısa sürede ürün vermesine yardımcı olur.
* Ağacın güneş ışığından iyi faydalanması sağlanır.
*Budama ile meyve iriliği, meyve kalitesi ve meyve kabuk rengi artar.
*Ağacın büyüklüğü ve dalların sıklığı doğrudan kontrol edilebilir.
* Püskürtme ilaçlamanın etkinliğini artırabilir.
* Mücadeleye yardımcı olmak için hastalıklı ve kuru dallar alınır.
* Alet ve ekipmanların çalışması için gerekli boşluklar oluşturulur.
* Verimi düşen ağaçlar budama yapılarak gençleştirilir ve tekrar verimli ağaca dönüştürülür.
*Bazı meyve türlerinin bir yılda az ya da çok ürün vermemesi ya da bir yılda hiç ürün vermemesi durumu azalacaktır.
*Hasat daha kolaydır.
BUDAMA GENEL KURALLARI NELERDİR?
Meyve ağaçlarında budama işlemi meyvenin cinsine ve çeşidine, ağaçların yaşına, toprak ve iklim koşullarına, budamadan beklenen amaca ve ağacın büyüme gücüne bağlıdır. Bu nedenle her meyve türü ve çeşidinin farklı iklim ve toprak koşullarında büyüme gücünün ve budamaya verdiği tepkilerin iyi bilinmesi gerekmektedir. Ayrıca dal kesmeyle ilgili genel kuralların bilinmesi, bırakılacak dalların seçilmesi ve iyi kesilmesi gerekmektedir. Bazı kurallar aşağıda listelenmiştir:
BUDAMA ZAMANI
Budama zamanı meyve ağacının toplu olarak büyümesini, kesime tepkisini, verimini, fizyolojik ve
ekonomik yaşamını etkiler. Budama kış ve yaz (yeşil) olmak üzere iki ayrı ve zıt mevsimde yapılır.
Kış budaması zamanı, yani meyve ağaçlarının kışları ılık geçen yerlerde kış dinlenmesine girdikten sonraki
dönem, budama için en uygun zamandır. Ancak kışların şiddetli geçtiği şiddetli donlardan önce budama doğru
değildir. gelişme döneminin başlangıcı arasındaki dönemdir.
Yaz budaması yaz boyunca meyve ağaçlarında sürgünlerin seyreltilmesi, eğilmesi, eğilmesi, bükülmesi,
dalların açılarının genişletilmesi veya daraltılması işlemlerinin tamamıdır. Yaz budamasının amacı
meyvelerin daha iyi renklenmesini sağlamak, kışın budamayı azaltmak, hasat ve kültür işlemlerini
kolaylaştırmaktır. Yaz budaması Özellikle meyve ağaçlarının şekillenme yıllarında yapılması gereken
önemli bir teknik işlemdir. Meyve ağaçlarında yaz budaması ilkbahar gelişme dönemi sonunda ve yaz gelişme
döneminde sürgünler odunlaşmaya başladıktan sonra yapılabilir.
AMACINA GÖRE BUDAMA TÜRLERİ
ŞEKİL BASKI (DAMLAMA): Meyve ağaçlarının toprak üstü organı olan taç kısmına verilecek şekil, ekolojik
şartlara ve ağacın morfolojik yapısına göre değişmektedir. Bugün dünyada ve ülkemizde en yaygın şekil
'Merkezi Lider Yetiştirme Sistemi'dir. Bu terbiye sistemi elma, armut, kayısı, kiraz, kiraz, erik, şeftali
ve ceviz gibi birçok meyve türüne en uygun şeklidir. Burada ceviz çeşidine uygun sistemi anlatmaya çalışacağız.
Merkezi Lider Eğitim Sistemi: Bu budama tipini fidan, MM111, MM106 ve ceviz gibi kuvvetli veya yarı bodur büyüyen
anaçlara uygulamak mümkündür. Genç elma ağaçları ve cevizler için en kolay eğitim sistemi modifiye lider
dal sistemidir.
Ceviz aşırı ve şiddetli budama karşısında ani strese maruz kalabilen ve toparlanması uzun zaman alabilen
ağaçlardır. Özellikle yarı dik gelişen, erken meyve veren, yan dal verimi yüksek ithal fidanlarda budama
programına dikimden hemen sonra başlanmalı, farklı zamanlarda ve farklı şekillerde devam ettirilmelidir.
Cevizlerde yapılacak budama şu şekildedir;
Göz Budaması: Dalların gövdeye geniş açı yapması sağlanır.
Şekil Düzeltme: Çeşide uygun dengeli bir taç oluşturur.
Mahsul budaması: Meyve periyodunu düzenler ve kaliteyi arttırır.
Bakım budaması: Hastalıklı dalların budanması ile ağaç gençleştirilir.
1. YIL - GÖZ DÜZELTME:
Açık alanda yetiştirilen aşılı ceviz fidanları genellikle dallanmadan çubuk gibi büyür. Gövde ile dar açı yapan dalları olan, gelişen bir ağaç olarak karşımıza çıkar. Özellikle üçüncü yılda orantısız ve dağınık bir büyümenin yanı sıra, alttan çatal şeklinde yükselen, ağacın tüm enerjisini kullanan ve gövdeye rakip olan daha kalın, verimsiz kütüklerle karşılaşıyoruz. Bu da böyledir. Ağacın meyve tutma süresini geciktirdiği gibi ürün miktarını ve meyve kalitesini de düşürür (içerisinin boşalması, kararması, küflenmesi). Sonbahar erken donlarının etkili olduğu bölgelerde özellikle göz damlaları bir sonraki yıla ertelenir.
2. YIL - ŞEKİL BUDAMA:
Dikimi takip eden yaz aylarının başında sürgünler 15-25 cm'ye ulaştığında şekillendirme işlemleri başlar. Fidanın tepesine yakın dik büyüyen bir dal lider dal olarak seçilir. '' oluşturacak çatı dalları belirlenir. Belirlenen lider dalın 10 cm altında ve 15-20 cm aralıklarla farklı yönlere bakan sürgünlerden 4-6 tanesi ana dal (1. kat merkez dallar) olarak seçilir. Diğer sürgünler ve lidere yakın olan ve rekabet eden sürgünler o kaldırıldı. Böylece birinci katı oluşturacak dallar seçilerek 5-6 dallı tepe çatısı oluşturulur. Bu tür budamaya modifiye lider şekilli budama denir. Öndeki dalın tepesi 60-70 cm yukarıdan vurulmalıdır. .Yan dalların uçları 1/4 oranında kesilir. (Sürgünler en az 40-60 cm uzunlukta olacak şekilde geliştirilirse, aksi takdirde bir sonraki yıla ertelenir.) Ayrıca yan dalların uçları lider olarak seçilen daldan daha aşağıda olmalıdır. Dallardan biraz daha kısa kesilmelidir. Gerekirse iş arasına giren dalların son budaması fidanın yorulmaması için bir yıl ertelenmelidir.
3. YIL:
İyi bir meyve üretimi için güçlü bir taç oluşumuna ihtiyaç vardır ancak bu durum güneş ışığını taç içerisine yansıtmayacak şekilde gelişirse meyve verimi ve kalitesi düşük olacaktır. İç kısımlarda kalan dallarda meyve tomurcuğu hatta sürgün tomurcuğu oluşumu çok azdır. Özellikle yan dal verimi yüksek olan ithal fidanlarda güneş gören taç yüzeyleri meyve tutarken iç kısımları boş kalır. Başlangıç olarak, taç yüzeyini oluşturan dalların üzerinde, bir önceki yılda oluşan tacın içini sıkıştıran ince dallar alttan 1/ son gözü aşağıya gelecek şekilde 3 oranında budanır. Hastalıklı dallar çıkarılır ve güneş ışığının da içeriye girmesine izin verilir. İkinci katın oluşturulması: Birinci katın 50-60 cm yukarısında ikinci bir kat oluşturulmalıdır. Birinci katta soldaki lider daldan farklı yönlere bakan 3-4 dal seçilir. Birinci katın son kolu ile ikinci katın başlangıç kolu arasında 30-40 cm mesafe olmalıdır. Seçilen dalların açıları geniş olmalı ve gövde ile dal arasındaki açı 45-60c arasında olmalıdır.
4. ve 5. YIL BASIM :
Ana dalların uçlarından ve gerekiyorsa liderden 1/3 oranında kesilir. Gerekirse ana dallardaki yan dallar da
kaldırılır. Ölü dallar, hastalıklı ve kırık dallar budanır. Ağaç türüne, toprak ve iklim koşullarına bağlı
olarak olgun verim çağındaki bir ağaçta 8-12 ana dalın bulunması gerekir. Gerektiğinde üçüncü bir kat
oluşturulabilir.
Şekillendirme işlemi tamamlanan ağaçlarda fizyolojik denge sağlanmıştır. Bu dengenin uzun süre korunması
gerekir. Bitki budamasında dikkat edilmesi gereken hususlar.
*Ana dallar tek tek ele alınmalı, üst üste dik olarak büyüyen dallar varsa çıkarılmalıdır.
*Çıplak kalmaya eğilimli olan ana veya yardımcı dallar kısa kesilerek boş kalan yerlere yeni dallar oluşturulmaya çalışılır.
* Meyve dallarının bir kısmı, özellikle de eski olanlar kesilip atılır.
*Kuru, hastalıklı veya zayıflamış dallar alttan kesilerek çıkarılır.
*Ana veya yardımcı dal üzerinde çok sayıda meyve dalı oluşmuşsa aralarına seyreltme yapılır.
*Verim budamasına dal bükme ve bükme dahil edilmemeli, dallar sadece bağ olarak kullanılmalıdır.
*Meyvenin ağırlığından dolayı bükülerek açıları genişleyen dallar diğer dallara bağlanarak orijinal haline getirilir.
BAKIM GENÇLEŞTİRME BUDAMA
Gençleştirme budaması, verimi düşmüş yaşlı ağaçlarda yeniden güçlü sürgünler oluşturarak yeni bir taç
oluşturmak amacıyla gençleştirme budaması olarak adlandırılır. Gençleştirme budamasında öncelikle kurumuş,
sık ve üst üste binmiş dallar çıkarılır. Geriye kalan dallarda kısa budama yapılarak ağacın tepe kısmı
küçültülür ve yeniden güçlü sürgün oluşumu sağlanır. Gençleşen ağaçların ana dallarında ve gövdelerinde
çok sayıda açgözlü dal ve güçlü sürgünler oluşur. Bunlardan sadece yeni taç oluşumu için gerekli olanlar
kalır, diğerleri tamamen çıkarılır.
Budama sırasında budayıcının aşağıdaki hususlara dikkat etmesi gerekir;
*Budamanın şekli ve dal kesme miktarı,
*Ağacın büyüme gücü,
*Ağaçtan bir yıl önce alınan meyve miktarı,
*Meyve dallarındaki çiçek tomurcuğu miktarı,
*Etkileyebilecek diğer faktörler budama…
Budama sonrası ne yapılmalı?
Budama sonunda oluşan budama artıkları ve bahçe kenarlarında bulunan kuru bitki kısımları hastalık ve
zararlılar için en iyi barınaklardır. Meyve ağaçlarına ve ürünlerine zarar veren bu hastalık ve zararlıların
çoğalmaması için bu kalıntıların yakılması veya bahçeden uzaklaştırılması gerekir. Budama bitiminde meyve
ağaçlarında kışlık ilaçlama yapılması zorunludur.
